31/01/2011

ARCHIT: ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ

Με αυτό το post θα θέλαμε να ξεκινήσουμε μια σειρά κριτικών σκέψεων πάνω στην αρχιτεκτονική, την πολεοδομία και την επαναχαρτογράφηση της Αθήνας μέσα από το πρίσμα των κειμένων που έχουν δημοσιευθεί από αυτή την ομάδα. Συμπίπτει με δύο γεγονότα: την αναλυτικότατη έκθεση που φιλοξενεί το Μουσείο Μπενάκη με θέμα το έργο του Πικιώνη (σκίτσα, ζωγραφιές, σχέδια, φωτογραφίες κτλ) και δεύτερον και σημαντικότερο την εκκίνηση του αγώνα διάσωσης και αποκατάστασης του «αναπαυτηρίου» του Φιλοπάππου, μέρος του γνωστότερου και σημαντικότερου έργου του Πικιώνη από την λαϊκή συνέλευση των κατοίκων (κλικ).
Αυτές οι σκέψεις σίγουρα δεν βασίζονται σε αυθεντία τύπου «έχω πτυχίο, είμαι ειδικός», αντιθέτως είναι προϊόν της φαντασίας αυτής της ομάδας για την εικόνα, λειτουργία, αισθητική και δίκαιο που οραματιζόμαστε για την πόλη. Είναι επίσης ένας χώρος διαλόγου οπότε παρακαλώ είστε όλοι ευπρόσδεκτοι να αφήσετε τα σχόλιά σας. 


Eίναι επίσης ώρα να μιλήσουμε πιο διαμορφωμένα, συγκεκριμένα αλλά και απλά για την «ελληνική ιδιαιτερότητα», μια κατάσταση που λαμβάνετε σπάνια υπ’ όψη από τους σχεδιαστές και πολεοδόμους αυτής της πόλης. Οι σκέψεις μας βρίσκονται γύρω από την έννοια και την εφαρμοσιμότητας της παραδοσιακής και λαϊκής αρχιτεκτονικής σε μια πόλη σαν την Αθήνα, κάτι που προϋποθέτει την λογική της «διόρθωσης» του αστικού ιστού. Δηλαδή γκρέμισμα, αφαίρεση κτιρίων/ όχλησης, δημιουργία χώρου, αποκέντρωση, αστική αγροτική εκμετάλλευση, χώροι πρασίνου, χώροι συνεύρεσης των κατοίκων και πολλά άλλα.

Σίγουρα η καλύτερη αφετηρία για τέτοιες σκέψεις είναι το έργο του Δημήτρη Πικιώνη και συγκεκριμένα το Σχολείο στα Πευκάκια στο Λυκαβηττό. Είναι γνωστό ότι ο Πικιώνης αποποιήθηκε αυτό το έργο ακριβώς μετά την αποπεράτωσή του και μαζί με αυτό αποποιήθηκε την ηγεμονική αρχιτεκτονική [πάνω στην φύση] του μοντερνισμού. Μετά από αυτό στράφηκε στα παραδοσιακά αρχοντικά της Καστοριάς για έμπνευση και τα η δουλειά του είχε πάντα την σοφία της λαϊκής παράδοσης μέσα της, σε αντίθεση με αυτό που ακολούθησε όλη η πόλη της Αθήνας. 

Πιστεύουμε ότι η βασική ιδέα πίσω από την στάση του αυτή είναι η άρνηση της κυριαρχίας πάνω στο τοπίο. Η μανία της κατασκευής πάνω στην φύση. Αρχιτεκτονική σίγουρα δεν σημαίνει πάντα πρόσθεση. Δεν σημαίνει πάντα κτίσιμο. Ίσως να σημαίνει και διευθέτηση ή ακόμα και αφαίρεση. Και σίγουρα ακολουθώντας μια τέτοια λογική σήμερα θα πρέπει να μιλήσουμε και για διόρθωση της πόλης. 

Πως θα αναδείξουμε ξανά τα ποτάμια?
Πως θα επανασυνδεθούμε ξανά με τα δάση?
Πως θα ξαναβρεθούμε στις πλατείες? 
Πως θα επαναχαρτογραφήσουμε την Αθήνα και μαζί τη ζωή μας?

"Η απαρίθμηση τούτων των έργων δεν έχει άλλο σκοπό παρά να δείξει στον κριτικό που θα τα εξέταζε τη σταθερή εμμονή που τα έργα τούτα – παρ’ όλες τις κυμάνσεις – παρουσιάζουν εις το να δουλεύουν στο ίδιο, που από την αρχή συνέλαβα, ιδεώδες. Τούτο είναι φυσικό, αφού οι «αρχές» εις τις οποίες στηρίζονται είναι αμετακίνητες. Να μιλήσω για αυτές είναι ολότελα περιττό, αφού διατυπώθηκαν κατά καιρούς επανειλημμένα. Επανάληψη που δεν είχε άλλο σκοπό παρά να βαθαίνει ολοένα και να πλουτίζει το νόημά των, και για μένα τον ίδιο και για τους άλλους. Γιατί, ως προς τον εαυτό μου τουλάχιστο, δεν είχα ποτέ την αίσθηση ότι λέω τα ίδια, μα πως ανακτώ κάθε φορά τις θεμελιακές τούτες αρχές. Για τα λάθη των επιτεύξεών μου δεν είναι υπόλογες οι αρχές τούτες, μα η λανθασμένη από λόγου μου ερμηνεία τους."
Δ.Π.

5 comments:

  1. http://www.youtube.com/watch?v=5wXHkAodllU&feature=related

    ReplyDelete
  2. Ο Πικιώνης λίγο μετά την ολοκλήρωση του σχολείου στα Πευκάκια σχεδίασε το πειραματικό σχολείο στη Θεσσαλονίκη.Πρόκειται για δύο μοντέρνα κτίρια, αλλά αυτό που τα διαφοροποιεί είναι η αρχιτεκτονική γλώσσα. Στο πρώτο επέλεξε τη λιτή γλώσσα του μοντερνισμού ενώ στο δεύτερο μια παραδοσιακή γλώσσα που απαντάται στη Μακεδονία. Και τα δύο εναρμονίζονται πλήρως με το τοπίο. Ο Πικιώνης αποκήρυξε το σχολείο στα Πευκάκια όχι γιατί δε δένει με τον τόπο αλλά γιατί αποτελούσε κάτι που θα μπορούσε να το σχεδιάσει οποιοσδήποτε αρχιτέκτονας του μοντερνισμού, κάτι που τον οδήγησε να αναπτύξει αυτό το αρχιτεκτονικό ιδίωμα που τον έκανε μοναδικό στην Ελλάδα. Τα γράφω αυτά γιατί δεν καταλαβαίνω από αυτό το post αν στη λογική της "αφαίρεσης" (με την οποία συμφωνώ απόλυτα) εντάσσεται και το συγκεκριμένο κτίριο (έστω θεωρητικά).Αν ναι είναι κρίμα δίπλα του να υπάρχουν πενταώροφες πολυκατοικίες που κρύβουν το Λυκαβηττό και εμείς να συζητάμε για την "αφαίρεση" ενός από τα πιο σεμνά δείγματα του μοντερνισμού. Η διάσπαση των όγκων, ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων σε επίπεδα και η κλίμακά του εν τέλει αναδεικνύουν μοναδικά το αττικό τοπίο. Η ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ είναι "αρμονική" και αυτό ήταν το χαρακτηριστικό της "ελληνικότητας" στην αρχιτεκτονική που αναζητούσε ο Πικιώνης (στη λαϊκή παράδοση και όχι μόνο).
    Πάντως στην ενδιαφέρουσα κουβέντα που προσπαθείτε να αναπτύξετε για "διόρθωση" της Αθήνας ίσως είναι πιο άμεσο να ασχοληθούμε με τα αυθαίρετα που ξεφυτρώνουν στα Μεσόγεια και στα καμένα του Μαραθώνα πριν γίνουν και αυτά μέρος της "λαϊκής παράδοσής" μας.

    ReplyDelete
  3. εμενα πάντως κοιτώντας την ασπρόμαυρη φωτογραφία μου φαίνεται το κτίριο σαν "βιασμός του λόφου", σαν διαστομόπλοιο που έπεσε από τον ουρανό.

    και η σχέση του με το έδαφος δεν μου φαίνεται καθόλου αρμονική... εντάξει στην δεξιά πλευρά το κτίριο αναπτύσεται όπως ο λόφος αλλά το κεντρικό κτίριο έχει την κλασική μοντερνιστική ηγεμονική φάση της "κυριαρχίας πάνω στη φύση". Είναι ψηλότερο, πετάγεται σαν κοτσάνα, σαν άσχετο προς το περιβάλλον στοιχείο...

    Αν σκευθείς ότι τότε στον Λυκαβηττό δεν υπήρχε τίποτα (δεκαετία 30), κανένα κτίσμα τριγύρω, μήπως αυτό το κτίριο έδωσε το έναυσμα για τις "πενταώροφες πολυκατοικίες που κρύβουν το Λυκαβηττό"?

    Μήπως, ως μεγάλος οραματιστής που ήταν ο Πικιώνης είδε αυτή την εξέλιξη και το αποποιήθηκε?

    μερικές σκέψεις μόνο, μένω δίπλα///

    Βασίλης

    ReplyDelete
  4. @ nikos ioannou

    Ευχαριστούμε για το πολύ ενδιαφέρον σχόλιό σου...

    Σε καμία περίπτωση η "αφαίρεσης" δεν αφορούσε αυτό το κτίριο!!
    οχι!

    Το post αφορούσε το κτίριο αυτό και την στάση του Πικιώνη απέναντί του σε σχέση με το implementation του μοντερνισμού ως κυρίαρχη κατεύθυνση στην αλλαγή του αστικού ιστού της Αθήνας.

    Ακόμα και τώρα όπως πολύ εύστοχα είπες στα Μεσόγεια το ίδιο συμβαίνει με αυτό που έγινε στο Παγκράτι στα 60s.

    ReplyDelete
  5. Στέλλα Μαρκαντωνάτου8 Feb 2011, 22:59:00

    Δεν είμαι αρχιτέκτονας, είμαι κάτοικος της περιοχής Φιλοπάππου. Έχω βιωματική σχέση με τα Έργα Ακροπόλεως Φιλοπάππου. Στα μάτια μου φαίνονται ιδιοφυή και ανεπανάληπτα.

    Αυτόν τον καιρό δίνεται μάχη για το Αναπαυτήριο (περίπτερο/καφενείο Λουμπαρδιάρη). Το Ελληνικό κράτος ετοιμάζεται να το βιάσει για μια ακόμη φορά. Θα τρυπήσει στέγες και τοίχους για να βάλει βαρύ ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό και θα διατηρήσει την αυθαίρετη κουζίνα που κτίστηκε από τους ενοικιαστές χωρίς να το ξέρει ο Πικιώνης. Ο στόχος του είναι να το νοικιάσει τουλάχιστον 60000 Ευρώ το χρόνο. Είναι προφανές ότι για να βγουν αυτά τα λεφτά, η χρήση του περιπτέρου πρέπει να είναι ανάλογη με αυτήν των καφετεριών στο Θησείο.

    Ο περίπατος στου Φιλοπάππου είναι δώρο για την πόλη της Αθήνας. Η προβλεπόμενη χρήση για το Αναπαυτήριο θα γεμίσει τον τόπο όχληση (δεν υπάρχουν προδιαγραφές για μουσική, τα λιθόστρωτα δεν προστατεύονται από τα αυτοκίνητα). Ο κίνδυνος να χαθεί και αυτή η μοναδική γωνιά όπου ξεκουράζεται η ψυχή μας είναι ορατός.

    Είναι τόσο δύσκολο σε αυτήν την χώρα να μην ισοπεδώνεται η διαφορετικότητα και να μην αποκαλούνται όλα "φιλέτο των φιλέτων" (και να ξέρανε να το μαγειρεύανε κιόλας).

    Οι κάτοικοι της περιοχής Φιλοπάππου παρακολουθούν το θέμα στενά και θα υπάρξει ενημέρωση. Έκκληση: δώστε ένα χέρι να μην φιλετοποιήσουν τον Πικιώνη.

    ReplyDelete